Kiedy zaczyna się jesień? Jesień kalendarzowa a astronomiczna
Koniec lata i początek jesieni nie mają tylko jednej ustalonej daty. Tych dat jest kilka, a cześć z nich jest ruchoma i związane są z nimi takie pojęcia jak jesień kalendarzowa, jesień astronomiczna czy jesień meteorologiczna. Ta ostatnia już się zaczęła i trwa cały wrzesień, październik oraz listopad. Jest ważna dla celów statystycznych - meteorolodzy mogą porównywać ze sobą te same okresy z każdego roku. Gdy dobowe temperatury zaczną mieścić się w przedziale od 5 do 15 stopni, to będziemy mogli mówić o nastaniu jesieni termicznej. W pozostałej części tekstu odpowiemy natomiast na pytania: kiedy zaczyna się astronomiczna jesień, a kiedy kalendarzowa jesień? Co to jest równonoc i jakie zjawiska występują podczas jesieni?
Kiedy wypada pierwszy dzień jesieni 2023?
Kalendarzowe pory roku mają swoje odgórnie ustalone daty - różne dla półkuli północnej i południowej. Jesień kalendarzowa zaczyna się zawsze 23 września i trwa do 22 grudnia, kiedy to zacznie się kalendarzowa zima. Jest to czas, kiedy zmienia się pogoda i przyroda wokół nas. Rolnicy wykonują na polach ostatnie prace, a zwierzęta przygotowują się na zimę. Jesień kalendarzowa zbiega się w tym roku z jesienią astronomiczną, jednak nie zawsze się tak dzieje, dlatego sprawdzimy teraz, czym się różnią te dwa rodzaje jesieni.
Astronomiczna jesień a kalendarzowa. Czym się różnią?
Pierwszy dzień jesieni astronomicznej wypada w tym roku również 23 września, ale jest to ruchoma data, która zależy od położenia Słońca względem Ziemi na niebie. Górowanie Słońca, a więc moment, kiedy osiąga ono swoje najwyższy punkt nad horyzontem, jest różne dla różnych pór roku. Jesienią punkt ten znajduje się o wiele niżej niż latem, co niesie ze sobą konsekwencje w postaci mniejszej ilości promieniowania słonecznego, które dociera do nas podczas tej pory roku. Wpływa ono nie tylko na temperaturę, ale i długość dnia i nocy. Jesień astronomiczna jest przez to bezpośrednio związana z takimi pojęciami, jak przesilenie jesienne i równonoc jesienna.
Na czym polega i kiedy jest równonoc jesienna?
Astronomiczna jesień w Polsce i na całej półkuli północnej, zaczyna się w momencie równonocy jesiennej, który w roku 2023 pokrywa się z pierwszym dniem jesieni kalendarzowej. 23 września dzień będzie trwał tyle samo co noc, a potem będzie go systematycznie ubywać - przez całą astronomiczną jesień, którą zakończy przesilenie zimowe. Półkula północna będzie w tym czasie słabiej oświetlana przez Słońce, niż półkula południowa. Biegun północny na pół roku spowije noc polarna, a biegun południowy polarny dzień.
Spadające gwiazdy - październik i wrzesień. Wydarzenia astronomiczne a początek jesieni
W momencie, gdy dni stają się coraz krótsze, znacznie zwiększają się nasze możliwości obserwacji różnych zjawisk astronomicznych. Szybciej robi się ciemno, więc nie musimy czekać do późnych godzin nocnych na to, by lepiej były widoczne gwiazdozbiory, planety i gwiazdy, a co na niebie można obserwować jesienią? Roje meteorów, koniunkcja planet i typowe dla tej pory roku gwiazdozbiory - w to wszystko obfituje niebo jesienią.
Co jesienią pokazuje nam niebo? Jesienne gwiazdozbiory i inne obiekty
Miłośnicy astronomii będą mieli okazję do obserwowania opozycji planet, w tym Jowisza i Urana. Opozycja planet to zjawisko, kiedy dwie planety znajdują się naprzeciwko siebie na niebie, co sprawia, że są szczególnie jasne i łatwe do zauważenia. Z kolei wielka opozycja oznacza, że dany obiekt znajduje się jednocześnie w pobliżu peryhelium swojej orbity - nazywa się to również wielkim zbliżeniem.
Przeczytaj więcej o peryhelium
Na początku października widoczne zaczynają też być Orionidy. Jest to rój meteorów, który wykazuje aktywność od 2 października do 7 listopada, a jego maksimum przypada w okolicach 21 października - można wtedy zaobserwować około 20-30 meteorów na godzinę. Rój ten jest powiązany z kometą Halleya, a jego radiant jest zlokalizowany na pograniczu gwiazdozbioru Bliźniąt oraz Oriona. Początek października to też czas, kiedy na niebie widoczne są Drakonidy. Rój Drakonidów występuje jednak znacznie krócej i jest aktywny między 6 października a 10 października. Jego maksimum wypada 8 października.
Jesienna noc to również idealny moment na to, by podziwiać konstelację Kasjopei, Andromedy, Trójkąta, Pegaza czy Perseusza. W ich granicach znajdują się takie obiekty, jak spiralna Galaktyka Andromedy, Galaktyka Trójkąta, która jest drugą najjaśniejszą galaktyką na niebie, gromada kulista M15, a także Plejady i najjaśniejsza gwiazda jesiennego nieba, czyli Capella.
Jak oglądać jesienne zjawiska na niebie?
Bardzo wiele z astronomicznych obiektów, które są widoczne na jesiennym niebie, możemy dostrzec już gołym okiem. Jeśli jednak chcemy przyjrzeć się im bardziej szczegółowo, to niezbędny będzie nam teleskop lub chociaż lornetka z dużym powiększeniem. Nie musimy od razu korzystać z bardzo zaawansowanego i dużego sprzętu. Już małe lunety astronomiczne będą wystarczające, by oglądać w całej okazałości Galaktykę Andromedy lub pasma chmur w atmosferze Jowisza.
Co jeszcze warto podziwiać jesienią?
Omówiliśmy już jesień kalendarzową, astronomiczną i termiczną, ale nie wspomnieliśmy jeszcze o jesieni fenologicznej. Dotyczy ona zmian, które zachodzą w przyrodzie i są związane z ze zmianami w temperaturze i ilości docierającego do nas światła. Jesień oznacza zbliżający się koniec okresu wegetacji wielu roślin i moment, kiedy dojrzewają rośliny okopowe. Warto też obserwować jesienne niebo, które staje się tłem dla odlatujących na zimę, do ciepłych krajów, ptaków. Bardzo dobrze widoczna jest też jesień w lesie, gdzie najpierw czerwienią się, a potem opadają liście drzew.
Mali przyrodnicy i jesienna przyroda
Jesień to bardzo ciekawy czas dla najmłodszych dzieci, bo mogą samodzielnie obserwować zjawiska związane ze zmianami pory roku. Czasami potrzebny będzie im do tego mikroskop, aby np. zobaczyć, jak wygląda jesienny liść pod mikroskopem, który przecież bardzo różni się od żywego, zielonego liścia. To dobry moment, by wytłumaczyć dzieciom, jak wszystkie organizmy żywe zmieniają się pod wpływem upływającego czasu. Oprócz tego, dzieci mogą też robić jesienne ludziki z kasztanów i tworzyć swoje jesienne kompozycje. Jesień może być bardzo ciekawym okresem w roku i choć żal nam końca lata, warto docenić to, jak piękna potrafi być jesień w Polsce.
