Czym jest montaż paralaktyczny lunety i jak go ustawić?
Montaż paralaktyczny to jeden z dwóch, głównych rodzai montaży, na których umieszcza się teleskopy. Dzięki niemu możemy prowadzić długie i komfortowe obserwacje, ponieważ nie jest konieczne samodzielne trzymanie lunety. Dobry montaż paralaktyczny, wraz ze stabilnym statywem, wpływa też na lepszą jakość obserwacji. Zapewnia stabilność obrazu i pozwala utrzymać dany obiekt w polu widzenia. Korzystanie z niego wymaga jednak wprawy, a także wiedzy dotyczącej prawidłowego ustawienia montażu paralaktycznego i właśnie tym tematem się dzisiaj zajmiemy.
Montaż paralaktyczny - budowa i jego działanie
Montaże paralaktyczne posiadają skomplikowaną budowę. Są również cięższe i większe od innych montaży, ze względu na konieczność zastosowania przeciwwagi, ale zapewniają dzięki temu lepszą stabilność. Teleskop jest na montażu paralaktycznym tak mocowany, by jedna z dwóch równoległych do siebie osi, zawsze wskazywała biegun niebieski.
Takie ustawienie jest bardzo wygodne dla obserwatora, ponieważ daje możliwość podążania teleskopu za wybranym obiektem tylko przy wykorzystaniu jednej współrzędnej - rektascensji. Oś rektascensji śledzi jego ruch z tą samą krzywizną, więc nie pojawia się problem rotacji pola. Montaż paralaktyczny warto zatem wykorzystywać zwłaszcza w astrofotografii. Podążanie teleskopu za obiektami tylko za pomocą jednej osi jest bardziej precyzyjne i można dzięki niemu wykonywać ostre zdjęcia ciał kosmicznych - również takich, które wymagają długiego naświetlania.
Rodzaje montażu paralaktycznego
Montaże paralaktyczne możemy podzielić na kilka typów, które różnią się konstrukcją. Wszystkie dają możliwość podążania teleskopu za obiektem z wykorzystaniem obrotu wokół jednej osi. Czasami posiadają jednak też swoje ograniczenia lub sprawdzają się jedynie w zastosowaniu z konkretnymi rodzajami teleskopów, które nie są zbyt popularne w amatorskiej astronomii. Omówimy krótko wszystkie rodzaje montażów paralaktycznych, ale miejcie na uwadze to, że powszechnie wykorzystywany jest tylko jeden z nich - montaż niemiecki. Jeśli zdecydujecie się na montaż paralaktyczny do swojego teleskopu soczewkowego, to do wyboru będziecie zapewne mieli narzędzie właśnie tego typu.
- Montaż niemiecki - Jak już wspomnieliśmy, jest to najczęściej spotykany montaż do lunety lub reflektora. Teleskop z jednej strony jest podparty ramieniem montażu, a z drugiej równoważy go przeciwwaga. Za pomocą dołączonej lunetki biegunowej, którą często montuje się na osi głównej, można łatwiej odnaleźć biegun i ustawić teleskop w jego w kierunku.
- Montaż angielski - Występuje w dwóch odmianach: z przeciwwagą oraz w odmianie ramowej, w której oś rektascensji jest złożona z dwóch rur lub kratownic, a pomiędzy nimi jest umieszczona oś z teleskopem. Oba te rozwiązania nie są idealne i nie można ich wykorzystać do obserwacji tej części nieba, która znajduje się w pobliżu gwiazdy Polarnej.
- Montaż widłowy - To kolejna odmiana montażu paralaktycznego, która w podstawowej wersji sprawdza się w przypadku krótkich teleskopów. Nie zawsze obserwacje z nim są bezproblemowe i komfortowe. Trudności pojawiają się, gdy chcemy oglądać okolice zenitu. Montaż podkowiasty to odmiana tego typu montażu, którą ze względu na dużą sztywność wykorzystuje się na stacjach obserwacyjnych, gdzie wykonywane są profesjonalne zdjęcia kosmosu.
Montaż azymutalny a montaż paralaktyczny - porównanie
Każdy, kto zamierza kupić montaż lunety, będzie zapewne zastanawiał się czy wybrać montaż paralaktyczny czy azymutalny, dlatego krótko je teraz porównajmy. Montaż azymutalny posiada prostszą budowę i jest dużo tańszy od montażu paralaktycznego. Aby z niego korzystać, konieczne jest obracanie teleskopu w obu osiach: pionowej i poziomej, a więc do góry, do dołu i na boki. Ma to swoje wady, ponieważ ciała niebieskie przemieszczają się po okręgu, a nie po liniach prostych. Trzeba też regulować położenie teleskopu w obu osiach i jest to podstawowa różnica między tymi dwoma rodzajami teleskopów.
Ustawienie teleskopu na montażu azymutalnym jest mniej precyzyjne i trzeba samodzielnie pilnować jego ułożenia w różnych osiach. Przypomnijmy, że największą zaletą w montażu paralaktycznym jest możliwość podążania teleskopu tylko wzdłuż jednej osi. Druga oś, a mowa tu o osi rektascensji, jest zawsze ustawiona równolegle do osi obrotu ziemi. Prowadzenie obserwacji jest więc dużo łatwiejsze, jednak ze względu na cenę i większe gabaryty tego rozwiązania, jest ono rzadziej stosowane.
Jaki montaż paralaktyczny wybrać?
Jeśli już zdecydowaliście się na montaż paralaktyczny, to należy przede wszystkim dopasować go do gabarytów teleskopu, z którym zamierzacie go używać. Wybrany montaż musi być w stanie udźwignąć jego wagę, ale pamiętajcie, by wziąć też pod uwagę dodatkowe oporządzenie, które również znajdzie się na montażu, jeśli robicie zdjęcia. Dobrą opcją jest też kupno teleskopu soczewkowego od razu w zestawie z montażem paralaktycznym, ale warto najpierw przyjrzeć się jego jakości.
Sprawdźcie, czy dołączone do montażu mikroruchy prawidłowo działają i rzeczywiście pozwalają płynnie ustawić teleskop w pożądanym kierunku. Dodatki takie jak mechanizm zegarowy lub sterowanie komputerowe, również mogą posiadać różne funkcje i jakość. Jeśli zależy Wam na precyzyjnych ustawieniach - do profesjonalnej astrofotografii, to konieczny będzie wybór zaawansowanych mechanizmów sterujących, których cena odpowiada ich możliwościom. W takich precyzyjnych ustawieniach bardzo przydaje się też użycie lunetki biegunowej.
Na pewno ważna jest też stabilność montażu, czyli brak drgań po dotknięciu obiektywu lub mikroruchów, a także na wietrze. Montaż paralaktyczny do astrofotografii nie powinien w ogóle w drgania wpadać. W przypadku prowadzenia jedynie wizualnych obserwacji, drobne drgania są dopuszczalne, ale nie mogą trwać zbyt długo. Stabilność montażu mierzy się czasem potrzebnym do ich wygaszenia.
Dobry montaż wygasza drgania w poniżej 3 sekundy, a maksymalną, dopuszczalną wartością jest zaledwie 7 sekund. Im jest ona wyższa, tym gorszej jakości montaż, który będzie frustrował nawet astronomów-amatorów. Jeśli szukacie sprawdzonych montaży paralaktycznych w przystępnych cenach, to na pewno możemy polecić montaż paralaktyczny Sky Watcher lub Celestron.
Montujemy i ustawiamy montaż paralaktyczny do lunety
Montaż paralaktyczny wymaga odpowiedniego ustawienia, ale to od celu obserwacji zależy, jak precyzyjne musi ono być. Głowica montażu powinna więc zawsze być skierowana w stronę północnego bieguna niebieskiego, a to oznacza ustawienie osi deklinacji równolegle do osi obrotu ziemi. Jeśli prowadzicie obserwacje wizualne, to możecie ustawić montaż jedynie z grubsza - służy temu ustawienie zgrubne.
Im jednak bardziej zaawansowane i długie obserwacje zamierzacie prowadzić, tym więcej czasu powinniście poświęcić na dokładne nakierowanie jednej osi na biegun północny, znajdujący się w okolicy Gwiazdy Polarnej. Jest to ważne przy trwających wiele godzin obserwacjach jednego obiektu, gdy chcemy odnaleźć mniej widoczne obiekty i wykorzystujemy do tego tarcze ze współrzędnymi, a także gdy chcemy wykonywać zdjęcia gwiazd i ciał niebieskich. Każdy z tych celów obserwacyjnych wymaga jeszcze dokładniejszego ustawienia precyzyjnego montażu.
Zgrubne ustawienie montażu
Ustawianie montażu dla celów zwykłej obserwacji nie musi być aż tak bardzo precyzyjne, więc możemy skierować oś biegunową naszego teleskopu w takim kierunku, by wskazywała Gwiazdę Polarną i biegła równolegle do osi bieguna ziemskiego. Aby to zrobić, będziecie musieli jak najdokładniej określić szerokość geograficzną miejsca, w którym prowadzicie obserwacje, a potem podążajcie według następujących kroków:
-
Tubus teleskopu ustawcie tak, by na osi deklinacji wskazywał 90 stopni.
-
Następnie obróćcie teleskop wraz z montażem, aby oś deklinacji wskazywała Gwiazdę Polarną.
-
Ustawcie kąt nachylenia osi rektascensji na wartość Waszej szerokości geograficznej.
Na koniec możecie jeszcze lekko skorygować ustawienie teleskopu, aby Gwiazda Polarna znajdowała się centralnie w jego polu widzenia, a szukacz wskazywał to samo co teleskop (na przecięciu linii celowniczych) i jesteście gotowi do rozpoczęcia obserwacji.
Precyzyjne ustawienie montażu
Ustawienia precyzyjne w montażu paralaktycznym wymagają wykonania najpierw tych samych kroków, co w ustawieniu zgrubnym. Musicie też precyzyjnie ustawić szukacz - równolegle do osi optycznej teleskopu. To oczywiście jeszcze nie wszystko. W momencie, gdy Gwiazda Polarna znajdzie się w centrum pola widzenia Waszego teleskopu, musicie jeszcze:
-
Patrzeć przez szukacz i obrócić teleskop o 12 godzin w osi rektascensji. Szukacz powinien znaleźć się po przeciwnej stronie tubusu.
-
Jeśli Gwiazda Polarna nie zmieni swojego położenia, to znaczy, że oś optyczna szukacza jest równolegle ustawiona do osi biegunowej w teleskopie. Jeśli jednak zmieniła swoje położenie, to musicie wyregulować ponownie tak szukacz, by krzyż celowniczy znajdował się w połowie odległości między Gwiazdą Polarną a poprzednim jego położeniem.
-
Następnie regulujecie ponownie szukacz, by w jego centralnym widoku znajdowała się Gwiazda Polarna. Znowu obracacie teleskop o 12 godzin i regulujecie szukacz tak, by krzyż celowniczy znajdował się w połowie drogi między Gwiazdą Polarną a jego poprzednim położeniem. Ponownie ustawiacie znak celowniczy szukacza na Gwiazdę Polarną.
-
Powtarzacie powyższe punktu do momentu, w którym obrócenie teleskopu o 12 godzin nie spowoduje przesunięcia się Gwiazdy Polarnej z centrum pola widzenia szukacza.
Właśnie ustawiliście oś biegunową montażu idealnie na Gwiazdę Polarną. Biegun polarny znajduje się obok niej, około 3/4 stopnia od Gwiazdy Polarnej i w okolicach ostatniej gwiazdy Wielkiego Wozu. Musicie więc przesunąć sam montaż o niecały stopień właśnie w tym kierunku - na wysokości i w azymucie.
Zobacz podobne wpisy:
